مکملهای ورزشی، بهویژه منابع غنی از پروتئین مانند وی (Whey)، در میان ورزشکاران و علاقهمندان به تناسب اندام جایگاه ویژهای دارند. با این حال، یکی از رایجترین نگرانیهایی که در مورد مصرف این مکملها وجود دارد، تأثیر آنها بر سلامت کلیهها و احتمال تشکیل سنگ است. آیا این ترس ریشه علمی دارد یا صرفاً یک باور غلط است؟ برای رسیدن به پاسخ دقیق، باید سازوکار تأثیر پروتئین بر سیستم ادراری و عوامل واقعی تشکیل سنگ کلیه را بررسی کنیم.
پروتئین وی باعث سنگ کلیه می شود؟
پاسخ کوتاه و علمی این است: خیر. مصرف متوسط و استاندارد پروتئین وی در افراد سالم و بدون سابقه بیماریهای کلیوی، باعث تشکیل سنگ کلیه نمیشود.
این باور غلط از آنجا ناشی میشود که کلیهها مسئول فیلتر کردن و دفع ضایعات متابولیسم پروتئین هستند. وقتی مصرف پروتئین افزایش مییابد، بار کاری کلیهها برای دفع اوره و سایر محصولات جانبی افزایش مییابد؛ اما افزایش بار کاری به معنای آسیب دیدگی یا ایجاد سنگ نیست، مگر اینکه کلیهها از قبل دچار ضعف باشند یا فرد مستعد تشکیل سنگ باشد.
نقش کلیهها در متابولیسم پروتئین
پروتئینها در بدن به اسیدهای آمینه تجزیه میشوند. در طول فرآیند سوخت و ساز، آمونیاک تولید میشود که سمی است. کبد آمونیاک را به اوره تبدیل میکند و سپس کلیهها اوره را همراه با آب از طریق ادرار دفع میکنند. هنگامی که شما مقادیر بالایی از پروتئین مصرف میکنید، میزان تولید اوره نیز افزایش مییابد و اینجاست که اهمیت مصرف آب به حداکثر میرسد.
اگرچه کلیهها میتوانند افزایش بار فیلتراسیون را مدیریت کنند، کم آبی شدید بدن در ترکیب با رژیم غذایی پروتئینی میتواند احتمال رسوب مواد در مجاری ادراری را افزایش دهد.
رابطه پروتئین و افزایش اسیدیته ادرار
یکی از مکانیسمهای مهمی که در مورد مصرف زیاد پروتئین وجود دارد، تأثیر آن بر تعادل اسیدیته (pH) بدن است. پروتئینها، بهویژه آنهایی که دارای محتوای گوگردی بالایی هستند (مانند برخی از اسیدهای آمینه موجود در وی)، میتوانند منجر به افزایش تولید اسید در بدن شوند.
برای خنثی کردن این اسید اضافی، بدن از بافرهای قلیایی مانند کلسیم استفاده میکند. این فرآیند باعث میشود که مقادیر بیشتری کلسیم از طریق ادرار دفع شود (شرایطی به نام هایپرکلسیوری ادراری). هایپرکلسیوری ادراری یک عامل خطر شناختهشده برای تشکیل شایعترین نوع سنگ کلیه، یعنی سنگهای اگزالات کلسیم، است.
اما نکته کلیدی این است: این فرآیند تنها در صورتی به تشکیل سنگ منجر میشود که فرد مستعد تشکیل سنگ باشد، میزان مصرف مایعات او پایین باشد و رژیم غذایی او از نظر سایر عوامل خطر (مانند اگزالات بالا) کنترل نشده باشد.
چه کسانی در معرض خطر بیشتری قرار دارند؟
اگرچه پروتئین وی برای عموم مردم ایمن است، گروههای خاصی باید در مصرف آن احتیاط کنند:
- افراد دارای سابقه سنگ کلیه: اگر شما قبلاً سابقه تشکیل سنگهای کلسیمی داشتهاید، افزایش مصرف پروتئین میتواند احتمال عود را افزایش دهد. در این موارد، مشورت با پزشک یا متخصص تغذیه برای تعیین حداکثر دوز ایمن پروتئین ضروری است.
- بیماران مبتلا به بیماری مزمن کلیه (CKD): افرادی که عملکرد کلیهشان از قبل کاهش یافته است، نمیتوانند بار فیلتراسیون بالا را به خوبی مدیریت کنند. مصرف بیش از حد پروتئین میتواند سرعت پیشرفت نارسایی کلیه را افزایش دهد.
- افراد دارای اختلالات ژنتیکی: برخی اختلالات ژنتیکی که بر جذب و دفع مواد معدنی تأثیر میگذارند (مانند سیستینوری)، مصرف پروتئین بالا را ممنوع میکنند.
آیا مصرف زیاد پروتئین وی، عوارض دیگری دارد؟
آگاهی از سایر عوارض پروتئین وی در صورت مصرف بیش از حد ضروری است. در حالی که سنگ کلیه یک نگرانی رایج است، دوزهای بسیار بالا میتواند منجر به مشکلات دیگری شود، از جمله:
- مشکلات گوارشی مانند نفخ، گاز و اسهال.
- افزایش وزن ناخواسته به دلیل کالری اضافی.
- عدم تعادل در مصرف مواد مغذی و جایگزینی پروتئین با کربوهیدراتها و چربیهای سالم.
بنابراین، کلید مصرف ایمن، رعایت اعتدال و هماهنگی میزان پروتئین دریافتی با نیازهای واقعی بدن و سطح فعالیت فیزیکی است.
راهکارهای کلیدی برای مصرف ایمن وی پروتئین و پیشگیری از سنگ
اگر جزو افرادی هستید که به طور منظم مکمل پروتئین وی مصرف میکنید، میتوانید با رعایت نکات زیر، خطر تشکیل سنگ کلیه را به حداقل برسانید:
هیدراتاسیون شدید
مهمترین عامل در پیشگیری از سنگ، نوشیدن مقدار کافی آب است. آب به رقیق شدن ادرار کمک میکند و غلظت مواد معدنی تشکیلدهنده سنگ (مانند کلسیم و اگزالات) را کاهش میدهد. هدف شما باید تولید ادراری روشن یا زرد بسیار کمرنگ باشد.
کنترل سدیم
مصرف بالای نمک باعث میشود کلیهها کلسیم بیشتری دفع کنند که مستقیماً خطر تشکیل سنگهای کلسیمی را افزایش میدهد. رژیم غذایی کمسدیم، هم برای سلامت قلب و هم برای سلامت کلیهها حیاتی است.
دریافت کافی سیترات
سیترات موجود در ادرار یک مهارکننده طبیعی برای تشکیل سنگ است. مصرف میوههای سرشار از سیترات مانند لیمو، پرتقال و گریپفروت میتواند مفید باشد.
نتیجهگیری
بر اساس شواهد علمی موجود، مصرف استاندارد و متعادل پروتئین وی در افراد سالم عامل مستقیمی برای ایجاد سنگ کلیه نیست. نگرانی اصلی در مورد افرادی است که از قبل سابقه تشکیل سنگ دارند یا مبتلا به بیماریهای کلیوی هستند. در این موارد، رژیمهای پروتئینی باید تحت نظارت پزشک متخصص یا نفرولوژیست تنظیم شوند. در نهایت، راز سلامت کلیه، تعادل تغذیهای، مصرف کافی مایعات و پرهیز از مصرف افراطی هر نوع مکملی است.
