تماشای تلویزیون یکی از تفریح های رایج در بسیاری از خانهها به ویژه ایران است، اما هنگامی که صحبت از نوزادان میشود، والدین باید با احتیاط بیشتری عمل کنند. با گسترش استفاده از صفحههای نمایش در زندگی روزمره، این سؤال مطرح میشود که آیا تماشای تلویزیون برای نوزاد میتواند برای نوزادان و کودکان نامناسی باشد؟ تحقیقات اخیر، از جمله گزارشهای آکادمی اطفال آمریکا (AAP) و سازمان بهداشت جهانی (WHO) در سالهای ۲۰۲۳ و ۲۰۲۴، نشان میدهند که قرار گرفتن نوزادان در معرض صفحههای نمایش، بهویژه در دو سال اول زندگی، ممکن است بر رشد مغزی نوزاد و سلامت جسمی آنها اثراتی داشته باشد.
چرا تماشای تلویزیون برای نوزادان نگرانکننده است؟
نوزادان، به ویژه در دو سال اول زندگی، در مرحلهای مهم از رشد مغزی و جسمی قرار دارند. مغز آنها در حال تشکیل ارتباطات عصبی است که برای یادگیری، زبان، و مهارتهای اجتماعی ضروریاند. تماشای تلویزیون میتواند این فرآیند را مختل کند، زیرا محتوای سریع و تحریککننده آنها جایگزین تعاملات انسانی و فعالیتهای حسی واقعی میشود. مطالعات منتشرشده در PubMed (۲۰۲۳) نشان میدهند که قرار گرفتن طولانیمدت در معرض صفحههای نمایش ممکن است با تأخیر در رشد زبانی، کاهش توجه، و مشکلات خواب در نوزادان مرتبط باشد. همچنین، نور آبی ساطعشده از صفحههای نمایش میتواند بر سلامت چشم و چرخه خواب تأثیر منفی بگذارد.
دلایل آسیبپذیری نوزادان به تماشای تلویزیون
نوزادان به دلایل فیزیولوژیکی و رشدی نسبت به صفحههای نمایش آسیبپذیرتر هستند:
- رشد مغزی حساس: مغز نوزادان در حال توسعه مهارتهای شناختی، زبانی، و اجتماعی است. تماشای تلویزیون، که محتوای آن معمولاً غیرتعاملی است، نمیتواند جایگزین تعاملات واقعی با والدین یا محیط اطراف شود.
- تأثیر نور آبی: نور آبی صفحههای نمایش میتواند تولید ملاتونین را کاهش دهد و چرخه خواب نوزاد را مختل کند. خواب کافی برای رشد جسمی و ذهنی ضروری است.
- محدودیت توجه: محتوای سریع و رنگارنگ تلویزیون میتواند توانایی تمرکز طولانیمدت را در نوزادان کاهش دهد.
- کمبود تعامل اجتماعی: تماشای تلویزیون زمان تعاملات چهره به چهره با والدین را کاهش میدهد، که برای رشد عاطفی و زبانی حیاتی است.
- نکته کلیدی: آکادمی اطفال آمریکا توصیه میکند که نوزادان زیر ۱۸ ماه، به جز تماسهای ویدئویی با خانواده، از صفحههای نمایش استفاده نکنند.
خطرات تماشای تلویزیون برای نوزادان
بر اساس تحقیقات اخیر (WHO، 2024 و AAP، 2025)، تماشای تلویزیون در نوزادان میتواند خطرات زیر را به همراه داشته باشد:
- تأخیر در رشد زبانی: نوزادانی که زمان زیادی را صرف تماشای تلویزیون میکنند، ممکن است در مهارتهای گفتاری و درک زبان تأخیر داشته باشند.
- مشکلات خواب: نور آبی و محتوای تحریککننده میتوانند الگوهای خواب را مختل کنند و باعث بیقراری شوند.
- کاهش تعامل اجتماعی: تماشای تلویزیون جایگزین فعالیتهای تعاملی مانند بازی یا صحبت با والدین میشود.
- تأثیر بر سلامت چشم: قرار گرفتن طولانیمدت در معرض نور آبی ممکن است فشار بر چشمهای در حال رشد نوزاد وارد کند.
- رفتارهای بیشفعالانه: مطالعات نشان دادهاند که تماشای زودهنگام صفحههای نمایش ممکن است با رفتارهای بیشفعال در سنین بالاتر مرتبط باشد.
روشهای ایمن برای سرگرمی کودکان
برای حمایت از رشد مغزی نوزاد، والدین میتوانند از روشهای جایگزین و ایمن برای سرگرمی استفاده کنند. فعالیتهایی مانند بازیهای حسی و تعاملات مستقیم با والدین به رشد شناختی و عاطفی کمک میکنند. برای مثال، خواندن بازی با اسباببازیهای مناسب میتواند خلاقیت و مهارتهای حرکتی را تقویت کند. همچنین، در مورد ابزارهای دیجیتال، باید به تأثیرات آنها بر کودکان توجه کرد. بهعنوان مثال، تأثیر موبایل بر چشم کودکان مشابه تلویزیون است، زیرا نور آبی و محتوای سریع آنها میتواند فشار بر چشمها و مغز وارد کند. روشهای پیشنهادی عبارتاند از:
- بازیهای حسی: استفاده از اسباببازیهای بافتدار یا فعالیتهای ساده مانند بازی با آب.
- موسیقی ملایم: گوش دادن به لالاییها یا موسیقیهای آرامشبخش به خواب و آرامش نوزاد کمک میکند.
- تعاملات والدین: صحبت کردن، آواز خواندن، یا بازیهای چهرهبهچهره برای رشد زبانی و عاطفی ضروری است.
- محدود کردن صفحههای نمایش: برای کودکان زیر ۲ سال، تا حد ممکن از تلویزیون و موبایل اجتناب کنید.
نکات برای والدین در مدیریت زمان صفحه نمایش
والدین میتوانند با رعایت نکات زیر، تأثیرات منفی صفحههای نمایش را به حداقل برسانند:
- رعایت دستورالعملهای سنی: طبق توصیه WHO، نوزادان زیر ۱۸ ماه نباید در معرض صفحههای نمایش (بهجز تماسهای ویدئویی) قرار گیرند.
- ایجاد محیط بدون نمایشگر: اتاق خواب نوزاد را عاری از تلویزیون یا دستگاههای دیجیتال نگه دارید.
- تشویق فعالیتهای تعاملی: زمان بیشتری را به بازی و تعامل مستقیم با نوزاد اختصاص دهید.
- انتخاب محتوای مناسب: اگر برای کودکان بالای ۲ سال از تلویزیون استفاده میشود، محتوای آموزشی با سرعت آرام انتخاب کنید.
- مشورت با پزشک اطفال: در صورت نگرانی درباره رفتار یا خواب نوزاد، با پزشک مشورت کنید.
نتیجهگیری
تماشای تلویزیون برای نوزاد، بهویژه در دو سال اول زندگی، میتواند خطراتی مانند تأخیر در رشد زبانی، مشکلات خواب، و کاهش تعاملات اجتماعی به همراه داشته باشد. تحقیقات بهروز جهانی (AAP و WHO، ۲۰۲۳-۲۰۲۴) نشان میدهند که قرار گرفتن در معرض صفحههای نمایش برای نوزادان زیر ۱۸ ماه توصیه نمیشود، زیرا رشد مغزی و جسمی آنها به شدت به تعاملات انسانی و فعالیتهای حسی وابسته است. والدین میتوانند با استفاده از روشهای جایگزین مانند خواندن کتاب، بازیهای حسی، و تعاملات مستقیم، محیطی سالم برای سلامت نوزاد فراهم کنند. محدود کردن استفاده از تلویزیون و سایر صفحههای نمایش، گامی مهم برای حمایت از رشد سالم کودک است.
