کافئین یک ماده ی محرک است که به طور طبیعی در برخی گیاهان مانند قهوه، چای، کاکائو و گوارانا یافت می شود. این ماده به دلیل خواص تحریک کنندگی و افزایش هوشیاری، یکی از پر مصرف ترین مواد محرک در جهان است. اگر می خواهید نحوه تاثیرگذاری این ماده بر بدن انسان را بدانید باید بگوییم که کافئین با مسدود کردن گیرنده های آدنوزین در مغز عمل می کند. آدنوزین ماده ای است که باعث ایجاد احساس خستگی می شود. با مسدود شدن گیرنده های آدنوزین، اثرات خستگی کاهش یافته و فرد احساس هوشیاری و انرژی بیشتری می کند. در این متن به دنبال توضیح تاثیر کافئین بر باروری هستیم.
تاثیر کافئین بر باروری
اثرات مصرف کافئین عبارتند از:
- افزایش هوشیاری و تمرکز
- بهبود عملکرد شناختی
- کاهش احساس خستگی
- افزایش ضربان قلب و فشار خون
- تحریک سیستم عصبی مرکزی
- بی خوابی
- اضطراب
- تپش قلب
- سردرد
- ناراحتی معده
ما در این متن با این اثرات کاری نداریم و می خواهیم تاثیر کافئین بر باروری را بدانیم. لازم به ذکر است که موارد منع مصرف چهار مورد است. زنان باردار و شیرده، کودکان، افراد مبتلا به فشار خون بالا و افراد مبتلا به مشکلات قلبی.
مواد غذایی کافئین دار
پیش از آن که به تاثیر کافئین بر باروری بپردازیم باید بدانیم که در چه مواد غذایی این ماده وجود دارد. مواد غذایی کافئین دار عبارتند از:
- قهوه: بدون شک، قهوه پرطرفدارترین منبع کافئین است. از اسپرسو قوی گرفته تا قهوه های فیلتر شده، هر نوع قهوه ای حاوی مقادیر مختلفی کافئین است.
- چای: انواع مختلف چای، از جمله چای سیاه، چای سبز و چای اولانگ، حاوی کافئین هستند. البته میزان کافئین در چای های مختلف متفاوت است.
- نوشابه های انرژی زا: این نوشیدنی ها به دلیل داشتن مقادیر بالای کافئین، برای افزایش انرژی و تمرکز مورد استفاده قرار می گیرند.
- شکلات: شکلات تلخ به دلیل داشتن دانه های کاکائو، حاوی کافئین است. هرچه درصد کاکائوی شکلات بیشتر باشد، میزان کافئین آن نیز بیشتر خواهد بود.
- نوشابه های کولا: بسیاری از نوشابه های کولا حاوی کافئین هستند و باید آن ها را هم جزء مواد غذایی کافئین دار دسته بندی کرد.
تاثیر کافئین بر اسپرم آقایان
مطالعات متعددی در مورد تاثیر کافئین بر باروری مردان انجام شده است. نتایج این مطالعات تا حدودی متناقض بوده و هنوز هم به طور قطعی نمی توان گفت که مصرف کافئین به طور مستقیم بر کاهش باروری مردان تاثیرگذار است یا خیر. با این حال، برخی از مطالعات نشان می دهند که:
- کاهش تعداد اسپرم: مصرف زیاد کافئین ممکن است تعداد اسپرم را کاهش دهد.
- کاهش تحرک اسپرم: کافئین ممکن است تحرک اسپرم را کاهش داده و توانایی آن ها برای رسیدن به تخمک را کاهش دهد.
- تغییرات در شکل اسپرم: مصرف کافئین ممکن است شکل اسپرم را تغییر داده و باعث ایجاد ناهنجاری در آن ها شود.
- آسیب به DNA اسپرم: کافئین ممکن است به DNA اسپرم آسیب رسانده و باعث ایجاد جهش های ژنتیکی شود.
مکانیسم اثر کافئین بر اسپرم آقایان
هنوز مکانیسم دقیق تاثیر کافئین بر باروری مردان و بر اسپرم به طور کامل شناخته نشده است. با این حال، برخی از نظریه ها در این زمینه عبارتند از:
- استرس اکسیداتیو: کافئین می تواند باعث ایجاد استرس اکسیداتیو در سلول های اسپرم شود. این استرس اکسیداتیو می تواند به DNA اسپرم آسیب رسانده و باعث کاهش کیفیت آن شود.
- تغییرات هورمونی: کافئین ممکن است با تغییر سطح هورمون های جنسی مردانه، بر تولید و کیفیت اسپرم تاثیر بگذارد.
- تغییرات در جریان خون بیضه ها: کافئین ممکن است با تغییر در جریان خون بیضه ها، بر تولید اسپرم تاثیر بگذارد.
میزان مصرف ایمن کافئین برای مردان
در حال حاضر، هیچ توافق جهانی در مورد میزان مصرف ایمن کافئین برای مردان وجود ندارد. با این حال، اکثر متخصصان توصیه می کنند که مردانی که قصد بچه دار شدن دارند، مصرف کافئین را به حداقل برسانند. برخی از متخصصان مصرف روزانه بیش از 200 میلی گرم کافئین را برای مردان توصیه نمی کنند. پس اگر نگران تاثیر کافئین بر باروری هستید خیلی دور و ور مواد غذایی کافئین دار نچرخید.
تاثیر کافئین بر باروری بانوان
عوارض مصرف کافئین بر باروری بانوان عبارتند از:
- کاهش احتمال بارداری: مصرف زیاد کافئین (بیش از 200 یا 300 میلی گرم در روز) ممکن است احتمال بارداری را کاهش دهد.
- تاخیر در بارداری: زنانی که مصرف کافئین بالایی دارند، ممکن است زمان بیشتری برای باردار شدن نیاز داشته باشند.
- سقط جنین: برخی مطالعات نشان می دهند که مصرف زیاد کافئین ممکن است خطر سقط جنین را افزایش دهد و این مورد هم یکی از موارد تاثیر کافئین بر باروری است.
- تخریب فولیکول های تخمدان: کافئین ممکن است به فولیکول های تخمدان آسیب رسانده و تخریب آن ها را تسریع کند.
مکانیسم اثر کافئین بر باروری بانوان
برخی از نظریه ها در مورد شیوه تاثیر کافئین بر باروری زنان وجود دارد. این نظریه ها عبارتند از:
- اختلال در تخمک گذاری
کافئین ممکن است با تداخل در مکانیسم آزاد شدن تخمک، باعث اختلال در فرآیند تخمک گذاری شود. این اختلال میتواند به دلیل تغییر در سطح هورمون های تولید مثلی یا تغییر در فعالیت عضلانی لوله های فالوپ باشد. همچنین مصرف زیاد کافئین می تواند بر کیفیت تخمک تاثیر گذاشته و احتمال لقاح را کاهش دهد. این تغییرات ممکن است شامل کاهش تعداد میتوکندری ها در تخمک، افزایش آسیب DNA و تغییر در ساختار کروموزوم ها باشد.
- تاثیر بر پوشش داخلی رحم (اندومتر)
کافئین ممکن است با کاهش ضخامت اندومتر، شرایط لازم برای لانه گزینی جنین را فراهم نکند. اندومتر سالم و ضخیم برای لانه گزینی جنین ضروری است. همچنین کافئین ممکن است با تغییر در جریان خون رحمی، بر خون رسانی به اندومتر تاثیر گذاشته و در نتیجه، لانه گزینی جنین را با مشکل مواجه کند.
- اثر بر هورمون های تولید مثلی
کافئین ممکن است با تغییر در سطح هورمون های استروژن و پروژسترون، بر چرخه قاعدگی و تخمک گذاری تاثیر بگذارد. این تغییرات هورمونی می توانند احتمال بارداری را کاهش دهند. همچنین این ماده می تواند باعث افزایش سطح هورمون کورتیزول (هورمون استرس) شود. افزایش سطح کورتیزول می تواند بر عملکرد سیستم تولید مثلی تاثیر گذاشته و باروری را کاهش دهد.
- آسیب به DNA اسپرم
اگرچه این موضوع بیشتر در رابطه با مردان بررسی شده است، اما برخی مطالعات نشان می دهند که کافئین ممکن است به DNA اسپرم آسیب رسانده و باعث ایجاد جهش های ژنتیکی شود. این تغییرات می توانند بر لقاح و رشد جنین تاثیر بگذارند.
میزان مصرف ایمن کافئین برای زنان
توصیه می شود زنانی که قصد باردار شدن دارند و البته زنان باردار و حتی زنان شیرده مصرف روزانه کافئین خود را به کمترین مقدار ممکن محدود کنند تا از تاثیر کافئین بر باروری در امان باشند. مثلا چیزی حدود صد تا دویست میلی گرم. (البته توصیه ما این است که در روزهایی که احتمال باردار شدن را می دهید کلا سراغ مواد غذایی مثل قهوه نروید.) این مقدار مصرف مجاز قهوه در روز تقریباً برابر با یک تا دو فنجان قهوه است. البته میزان کافئین موجود در قهوه ها متفاوت است و به نوع قهوه، روش دم آوری و اندازه فنجان بستگی دارد.
علاوه بر قهوه، کافئین در برخی از مواد غذایی و داروها نیز یافت می شود. بنابراین، زنان باید به برچسب مواد غذایی توجه کنند و از مصرف بیش از حد کافئین خودداری کنند.
عوامل موثر بر تاثیر کافئین در مردان و زنان
علاوه بر میزان مصرف کافئین، عوامل دیگری نیز وجود دارند که می توانند بر تأثیر کافئین بر باروری زنان و مردان تاثیر بگذارند و شدت این تاثیر را افزایش دهند. این عوامل عبارتند از:
عوامل فردی
با افزایش سن، کیفیت تخمک ها و اسپرم ها کاهش می یابد و حساسیت به عوامل محیطی مانند کافئین افزایش می یابد. چاقی و لاغری بیش از حد نیز می توانند بر هورمون های تولید مثلی و باروری تأثیر بگذارند و در نتیجه، حساسیت به کافئین را افزایش دهند. همچنین برخی افراد به دلیل عوامل ژنتیکی، حساسیت بیشتری نسبت به کافئین دارند و ممکن است با مصرف مقدار کمی کافئین نیز دچار مشکل شوند.
از سوی دیگر بیماری های مزمن مانند دیابت، بیماری های تیروئید و بیماری های خود ایمنی می توانند بر باروری تأثیر بگذارند و حساسیت به کافئین را افزایش دهند و باعث شوند تاثیر کافئین بر باروری افزایش یابد. البته سایر عادات ناسالم مانند مصرف سیگار، الکل و مواد مخدر می تواند تأثیر منفی بر باروری داشته باشد و با مصرف کافئین، اثرات مضر آن را تشدید کند.
عوامل محیطی
استرس مزمن می تواند بر هورمون های تولید مثلی تأثیر گذاشته و باروری را کاهش دهد. مصرف کافئین در شرایط استرس زا می تواند این اثرات را تشدید کند. قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی و آلودگی های محیطی نیز می تواند بر کیفیت اسپرم و تخمک تأثیر گذاشته و حساسیت به کافئین را افزایش دهد. همچنین برخی از داروها مانند برخی آنتی بیوتیک ها، داروهای ضد افسردگی و داروهای فشار خون می توانند با کافئین تداخل داشته باشند و اثرات مضر آن از جمله تاثیر کافئین بر باروری را تشدید کنند.
نتیجه گیری
کافئین، ماده محرک موجود در قهوه، چای، نوشابه های انرژی زا و برخی از غذاها، یکی از پر مصرف ترین مواد محرک در جهان است. بسیاری از افراد به دلیل خواص محرک و انرژی زایی آن، روزانه مقادیر قابل توجهی کافئین مصرف می کنند. با این حال، سوالاتی در مورد تاثیر مصرف کافئین بر باروری مطرح می شود. در این مقاله، به بررسی جامع این موضوع پرداختیم. فقط همین یک جمله را ذکر کنیم که با توجه به نتایج مطالعات موجود، بهتر است زنان باردار و زنانی که قصد بارداری دارند، مصرف کافئین را به حداقل برسانند.
